Van dichtbij

Het sneeuwde toen ik het fort voor het eerst zag. Toen ik, enkele weken geleden, voor het eerst over de dijk naar het fort liep, lag er een dik pak sneeuw en kwam er nog steeds een gestage hoeveelheid sneeuwvlokken naar beneden. Ondanks de kou en de gladheid heb ik toch doorgezet en al snel doemde het fort op. Bijna onherkenbaar door de sneeuw stak het fort duidelijk af boven de rest van de omgeving. Zo was het immers ook bedoeld: het fort moest een vrij schootsveld hebben om zo de Waal en het Pannerdens Kanaal te kunnen bestrijken met het daar aanwezige geschut. Het fort was, ondanks de sneeuw, al op grote afstand te zien en hoe dichterbij ik kwam, hoe meer ik onder de indruk kwam van de omvang van het geheel. Inclusief de omliggende kazematten is het terrein van het fort behoorlijk groot, bij benadering 100 bij 100 meter.

Ondanks het weer liep ik toch eerst een rondje om Fort Pannerden heen. Ik kon nu eindelijk het verdedigingswerk zien waar ik inmiddels al een paar weken mee bezig was. Helaas heb ik geen foto's van het fort in de sneeuw, want deze zouden waarschijnlijk heel mooi zijn geweest. De stilte en de sneeuw gaven deze momenten een bijzonder karakter.

Uiteindelijk besloot ik dan toch naar binnen te gaan. Dat was geen groot probleem, de stalen toegangsdeur stond open in verband met de open dag, die iedere eerste zondag van de maand plaatsvind. Het fort is nu al ruim 4 jaar gekraakt en wordt dus bewoond. Jammer dat ik daar zelf nooit op gekomen ben... Wonen in een fort, hoe verzinnen ze het! Ik moet bekennen toch een beetje jaloers te zijn... Binnen werd ik hartelijk verwelkomd door Titus, een van de bewoners van het fort. Hij was nog bezig met een rondleiding voor andere gasten en stalde mij dus even in de huiskamer van de bewoners.

Lang hoefde ik niet te wachten. Titus haalde me al snel op voor een persoonlijke rondleiding. Zonder hem zou ik al snel verdwaald zijn, het fort zit redelijk ingewikkeld in elkaar en bovendien is mijn richtinggevoel ook bepaald niet betrouwbaar. Ook al had ik Titus nog nooit eerder gezien, toch voelde ik me al snel op mijn gemak. Hij is erg vriendelijk en zeer enthusiast over zijn onderwerp. Hij liet mij eerst de buitengalerij en de caponniéres zien. Deze vormden de buitenste verdedigingslinie van het fort, bedoeld om te voorkomen dat een aanvallend leger de gracht kon oversteken en het fort binnen kon dringen. Eigenlijk begonnen we dus met de laatste linie van het fort.

De muren van de buitengalerij en de caponniéres zijn voorzien van schietsleuven, die vaak nog zijn afgedekt met half openstaande stalen kleppen. Deze worden tegenwoordig door vogels gebruikt om in te nestelen. Op een enkele plek is nog een oorspronkelijk raam te vinden. De muren en de plafonds zijn voorzien van ijzeren ringen, bedoeld om geschut mee te kunnen transporteren en op te kunnen takelen. Van het geschut zelf is inmiddels allang geen spoor meer te bekennen.

De benedenverdiepingen zijn tegenwoordig deels in gebruik door de bewoners, deels opslagruimte. Al snel vallen mij een aantal details op die ik later nog nader wil bestuderen in mijn onderzoek. Opvallend is de manier waarop de bewoners gebruik maken van de al aanwezige bevestigingspunten in de muren. Ze proberen het fort zoveel mogelijk in oude staat te laten of te herstellen. Wanneer er iets opgehangen moet worden, dan wordt er dus niet zomaar een gat in een muur geboord, maar wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van krammen die zijn aangebracht door het leger voor de inmiddels allang verwijderde primitieve electriciteitsleidingen. Een enkele keer, bijvoorbeeld voor de douche, wordt de boor toch gebruikt, maar dan slechts om een gat te boren in het cement tussen de stenen. Gelukkig. Het zou zonde zijn wanneer dit historische monument zou worden opgeofferd om in moderne gemakken te kunnen voorzien. Nee, zelfs het "sanitair" is in oude staat gelaten. De vroegere privaten voor de soldaten worden tegenwoordig door de bewoners gebruikt. Men krijgt een geheel ander beeld van vroegere tijden wanneer men daar terecht komt...

Titus laat mij ook de tussenverdieping zien, waar een aantal van zijn medebewoners hun kamers hebben. Ook hier eigenlijk geen aanpassingen om tegemoet te komen aan de eisen van de moderne tijd.

Interessant zijn de pantserbatterijen. Hier vind je nog opstellingen voor geschut. Ook zijn er nog sporen te zien van aanwijzingen voor geschutscommandanten met betrekking tot het schootsveld. Zodat een ploeg soldaten, die voorheen niet op het fort geweest waren, toch meteen hun geschut in stelling konden brengen bij een eventuele mobilisatie.

Bovenop het fort aangekomen is het uitzicht duidelijk anders dan het vroeger geweest moet zijn. Er staan bomen in zicht, die vroeger binnen het schootsveld van het fort gelegen zouden hebben. Die zouden er vroeger niet hebben gestaan omdat het niet toegestaan was om te bouwen of bomen te planten binnen een bepaalde straal van een verdedigingswerk. Inmiddels zijn deze regels echter allang niet meer van kracht. Toch kun je nog een heel stuk ver kijken en zeker de rivier en het kanaal kun je vanaf het fort goed zien.

Voor de website van de huidige bewoners van het fort, zie de link aan de rechterkant.