Handtekeningen

Al eerder had ik het in mijn weblog over de wandschildering met daarop een tafereel van marineschepen voor de kust. Inmiddels is het wel duidelijk dat het hier gaat om een tafereel, geschilderd door marinepersoneel dat tot en met 11 mei 1940 gestationeerd was te Fort Pannerden. Volgens een opschrift in deze ruimte ging het om "19 matrozen en een marinier", mogelijk ook deels bemanningsleden van de rivierkanonneerboot Braga, maar waarschijnlijk ook personeel voor de bediening van het geschut in de rivierbatterij.

Deze mannen hebben hun sporen wel nagelaten. Afgezien van de wandschildering en een aantal opschriften, zijn er ook bij de deur een aantal keer een kroon en een anker geschilderd. De kroon en het anker zijn samen het symbool van de Koninklijke Marine. Naast deze wandschilderingen hebben ze echter ook handtekeningen gezet. Als je het vertrek binnenkomt zie je links een rijtje handtekeningen. Ze zijn moeilijk te ontcijferen, maar het lijken er 24 te zijn. Dat zou heel goed kunnen, zeker als de bezetting van het fort tijdens de mobilisatieperiode veranderd is. Dit is "grafitti" van een hele andere soort, grafitti die opeens maakt dat die gebeurtenissen uit een ver verleden toch iets dichterbij komen...

Ingenieus systeem

Als onderdeel van de strijd tegen het water, die ook in Fort Pannerden zelf gestreden wordt, heeft men bij de bouw voorzien in een ingenieus systeem waarmee water wordt opgevangen. Door het hele fort heen zijn leidingen die naar druipkokers leiden, die in nissen achter kleine deurtjes verborgen waren. Die deurtjes zijn er niet meer, maar het systeem werkt nog steeds prima. Je kan als het regent het druppen van water in de muren horen. Op de bovenste foto één van die nissen.

Het water dat hierin terecht komt, ook vanuit wasplaatsen en dergelijke, wordt op de bodem ogevangen en daarvandaan komt het via een buis bij een ondergrondse zinkput, die op de muren van de binnenpleinen gemarkeerd zijn met een ingemetselde steen met daarop de letter Z. In Fort Rijnauwen ging een dergelijk systeem nog veel verder en werd regenwater opgevangen om gebruikt te kunnen worden als drinkwater tijdens langdurige belegeringen. Fort Pannerden heeft echter de beschikking over een aantal waterputten om in drinkwater te kunnen voorzien. Oorspronkelijk was immers voorzien dat het fort het zo'n 30 dagen moest kunnen uithouden.

Water

Fort Pannerden heeft altijd problemen gehad met het water. Het water kan in deze omgeving zeer hoog komen en het fort is eigenlijk slechts berekend op de gemiddelde waterstand en dan nog die van ruim 100 jaar geleden. Bovenstaande foto is genomen vanaf het fort, kijkend richting Doornenburg. De waterstand was hoger dan normaal en de dijk is hier nu duidelijk zichtbaar als een dunne verbindingslijn tussen het fort en de buitenwereld. Het zou redelijk eenvoudig moeten zijn geweest om het fort aan deze kant te verdedigen. Gek genoeg heeft men hier echter nooit erg veel aandacht aan besteed. Hoewel de flankbatterijen gebouwd zijn om de verdediging aan weerszijden van de rivierbatterij te verdedigen is er nooit een gedekte batterij gebouwd aan de landzijde. Het geschut kon aan deze zijde alleen in open opstellingen, blootgesteld aan vijandelijk artillerievuur en aan luchtaanvallen, in positie worden gebracht, met alle risico's van dien. Die hoge waterstand kon dus een voordeel zijn, zo zou het fort moeilijker benaderbaar zijn bij hoge waterstand, maar het was tegelijkertijd een nadeel, omdat de buitenring van het fort al snel onder water komt te staan bij een waterstand die hoger is dan het gemiddelde waar men bij de bouw vanuit is gegaan. In een beschrijving van het fort van kort na de bouw wordt hier al naar verwezen.

Sporen van het verleden

Dat Fort Pannerden in mei 1940 korte tijd zeer actief dienst heeft gedaan wordt wel bewezen met deze foto, genomen vanaf de noord-westzijde van het fort. Links op de voorgrond de westelijke caponnière, rechts het escarp (de gemetselde bedekking van de wal rondom de buitenkant van de gracht) met duidelijk zichtbare beschadigingen, achter de caponnière de lange zijde aan de kant van de Waal. Het grootste deel van het fort is nog in zeer goede staat, maar op een aantal plekken is goed te zien dat er toch hevig gevochten is op 10 en 11 mei 1940. Hierover later meer.