Weer thuis

Ik ben net weer thuis, terug van een uitstapje naar Doornenburg. Gisteravond werd bekend dat Fort Pannerden weer is ingenomen door de krakers. Na contact met hen bleek het vandaag mogelijk te zijn om even langs te komen om rond te kijken. Dat heb ik gedaan, vooral omdat ik graag wilde weten hoe het fort de ontruiming doorstaan had. Dat bleek gelukkig mee te vallen, al is het fort er niet helemaal ongeschonden vanaf gekomen, zoals is te zien op de bovenste twee foto's. De muren van het fort, die lang geleden zijn witgekalkt, zijn op diverse plaatsen beschadigd. Delen van de zorgvuldig gemetselde bakstenen zijn afgebroken, waardoor de rood-bruine kleur bloot is komen te liggen.

De ME heeft tijdens de ontruiming de muren van het fort beschadigd, maar voor zover ik gezien heb was de schade gelukkig beperkt. Bovendien zijn de kwetsbare wandschilderingen in het fort op het eerste gezicht onbeschadigd. Ik ben dus enigszins opgelucht, maar nog zeker niet gerustgesteld. Want wat gaat er nu gebeuren? Hoe gaat dit verhaal verder? Nou, dat is nog maar zeer de vraag.

Voor zover ik weet is er nog steeds geen uitsluitsel over de vraag wat er in de toekomst met het fort moet gebeuren. Dus een eventuele ontruiming nu de krakers weer terug zijn in het fort heeft waarschijnlijk tot gevolg dat er vervolgens weer een tijd lang niets met het fort gebeurd. Het fort nogmaals ontruimen, waarbij het fort mogelijk nog verder beschadigd wordt, dient volgens mij dus feitelijk ook geen enkel doel. Verder is "ontruiming voor leegstand" voor krakers een taboe, onbespreekbaar en zal een dergelijke beslissing waarschijnlijk alleen maar leiden tot hardnekkig verzet. In al mijn gesprekken met hen in het verleden hebben zij bovendien aangekondigd best bereid te zijn te vertrekken. Op één voorwaarde: dat er echt iets gaat gebeuren met hun fort.

Er is immers niet alleen geen concreet plan, maar ook nog eens sprake van een patstelling. Het fort is van Staatsbosbeheer, maar Staatsbosbeheer heeft een erfpachtcontract gesloten met Stichting Fort Pannerden, die het plan had om er een museum van te maken. Dit plan is echter gesneuveld en de stichting is failliet gegaan. De gemeente wil blijkbaar het een en ander met het fort gaan doen, maar de plannen die de gemeente had ontwikkeld zijn afgekeurd door Provinciale Staten en onuitvoerbaar omdat de gemeente geen zeggenschap heeft over het fort. Bovendien is er geen geld. Naast die drie partijen zijn er de krakers, die hun best hebben gedaan het fort zoveel mogelijk intact te houden, die tot nu toe altijd zeer gastvrij zijn geweest en regelmatig rondleidingen gaven, ook op zo'n gespannen dag als vandaag. Ik kan dan ook niet verhullen dat ik hen sympathiek vind. Ondanks de ongebruikelijke situatie heerste er geen gespannen sfeer. Wel was er iets van nervositeit, er kon immers in principe ieder moment een legertje ME voor de deur staan, maar eigenlijk was iedereen vooral in een goede (en strijdbare) stemming. Ook bij een vals alarm (iemand liet voor de grap de sirene afgaan, het luchtalarm dat moet aangeven dat er iets aan de hand is) bleef de situatie eigenlijk heel rustig. Dat vind ik toch heel bijzonder. Je zou, zeker afgaande op vooroordelen die je hier en daar tegenkomt over krakers, hele andere toestanden verwachten. Tsja, het blijft apart volk, die krakers. De gemeente daarentegen heeft me, wanneer ik navraag deed naar de situatie rondom de ontruiming, van de ene woordvoerder naar de andere gestuurd, die mij allemaal niets konden vertellen. Waarna ik mij afvroeg waarom zij dan zoveel woordvoerders hadden? Bovendien lijkt de gemeente zichzelf tegen te spreken wanneer een oud plan wordt opgevoerd als rechtvaardiging voor de ontruiming, terwijl dit slechts enkele weken daarvoor nog door een wethouder van tafel was geveegd als zijnde achterhaald. Dit levert toch een vertekend beeld op en als historicus/student moet ik mij daarvan bewust zijn. Ook al is dit een weblog en geen puur wetenschappelijke tekst, toch wil ik zoveel mogelijk neutraal zijn. Voor zover ik al een kant kies, is dat de kant van het fort.

Persoonlijk vind ik dat er nu iets gedaan moet worden. Er moet een akkoord gesloten worden waarbij het fort wint. Het fort heeft zonder twijfel aantrekkingskracht. Ik vind het fort persoonlijk vooral ook fascinerend omdat het nog zo authentiek is, grotendeels nog onaangetast. Hier en daar beschadigd en ontsierd door graffitti, maar desondanks is het een plek waar je de geschiedenis bijna letterlijk en figuurlijk kan aanraken. Daarom hoop ik dat daar in de toekomst rekening mee gehouden wordt. Door alle partijen.

Met dank aan de jongen met de bivakmuts die me heeft geholpen met het afstapje.

Fort Pannerden wederom belegerd

Het lijkt een anachronisme: Nederlandse troepen zetten 20ste eeuws materiaal in om te helpen een 19de eeuws fort in te nemen. Een Nederlands fort nog wel. Voor het eerst in de geschiedenis van de Koninklijke Landmacht. Een unicum.

De knoop is doorgehakt: na 6 jaar moeten de krakers eruit. Dat het een heel spektakel zou worden was wel duidelijk, maar uiteindelijk is dus besloten om zelfs het leger in te zetten. Daarom kon ik het echt niet laten om zelf poolshoogte te gaan nemen.

Dinsdag kwam ik op weg naar het fort al een colonne voertuigen tegen. Niet één, maar drie of vier Leopard 1 brugleggende tanks, twee vrachtwagens die wegen kunnen verstevigen (MLC 70 wegenmatsysteem), een shovel (waarschijnlijk een Liebherr uni bouwmachine), een Liebherr mobiele kraan, plus een voertuig dat ik niet thuis kon brengen, wellicht een soort commandovoertuig. Daarnaast was er ook nog een blik jeeps open getrokken. Uiteindelijk is er slechts één brugleggende tank gebruikt, zodat men de gracht over kon komen. Persoonlijk had ik dit materiaal nog niet eerder in het echt in actie gezien. Volgens een ooggetuige gaf een bestuurder van een van de brugleggende tanks toe ook nog nooit écht in actie te zijn gekomen, terwijl hij al ruim 20 jaar zo'n voertuig bestuurde. Hij zou alleen aan oefeningen hebben meegedaan. Dat is op zich niet zo gek, aangezien dit soort materiaal door de Nederlandse strijdkrachten niet zo snel zal worden operationeel zal worden ingezet, aangezien het vooral nodig zal zijn bij NAVO- of VN-acties, waarbij de Amerikanen meestal al voldoende materieel aanvoeren.

Hoewel het leger bij deze operatie slechts een ondersteunende taak had was deze blijkbaar wel goed voorbereid. Volgens berichten in de media zou het 11de Pantsergeniebataljon twee weken zijn bezig geweest om, met behulp van door helicopters genomen luchtopnamen, deze inzet voor te bereiden.

Bij aankomst was de zogenaamde BraTra (Brand- en Traangaseenheid, een specialistische eenheid binnen de ME) inmiddels bezig om te proberen binnen te komen in het fort. Naar verluid heeft men zich echter verschanst achter stalen deuren, wat de nodige problemen oplevert. Daarom was het niet mogelijk om een betrouwbare schatting te maken van het aantal mensen dat binnen zou zitten, noch van de tijd die het zou gaan kosten voordat men deze operatie had afgerond. Uiteindelijk zouden de werkzaamheden om 21:00 uur voorlopig opgeschort worden.

De volgende dag was ik weer aanwezig. Ditmaal kwam een colonne voertuigen me tegemoet, inclusief een Leopard-1 shovel (zonder kanon dus). Toen ik weer achter de afzetting stond, hoorde ik al snel waarom: het zou allemaal voorbij zijn. Uiteindelijk kregen we bericht dat de politie inmiddels teams met honden zou hebben ingezet voor een laatste zoekactie. In de media lopen de berichten over de aantallen krakers die gearresteerd zouden zijn uiteen, het zou uiteindelijk om zo'n 30 mensen gaan, waarvan de eersten inmiddels vrij zijn gekomen.

Hiermee heeft de geschiedenis van het fort een bizarre wending genomen. Het Nederlandse leger werd ingezet om te helpen Fort Pannerden in te nemen, terwijl Fort Pannerden (voor zover mij bekend) nooit eerder is ingenomen. In 1940 werd het fort immers overgegeven nadat het omsingeld was. Volgens een buurtbewoner die ik vandaag sprak zou er toen zelfs geen schot gelost zijn. Gelukkig heeft de geschiedenis zich, wat dat betreft, in elk geval wel herhaald. Het wordt historici namelijk voorgehouden dat dit niet zo is, elke gebeurtenis is immers weer uniek.

Aan de ene kant is dit dus een nieuw en interessant hoofdstuk in de geschiedenis van het fort. Maar aan de andere kant maak ik me ook zorgen.

Het fort is een kwetsbaar object. Het is jammer dat men nu toch is overgegaan tot ontruiming, met alle gevolgen van dien. Er wordt gesproken over "breken" en dat maakt me ongerust. Het is mij niet duidelijk hoe ver men is gegaan bij deze werkzaamheden of wat er nu precies allemaal gebeurt daar binnen. Tot nu toe zijn de krakers echter altijd voorzichtig met het fort omgegaan en ik hoop dat ze nu ook goed hebben nagedacht over wat ze gingen doen en dat de politie ook met enige bedachtzaamheid te werk is gegaan.

Daarnaast zijn er zijn nog steeds geen concrete plannen voor de toekomst van het fort. Er zou sprake van zijn dat men een kraakwacht op het fort wil installeren, danwel een beveilingsbedrijf in de hand wil nemen om het fort in de gaten te houden, of een combinatie van beiden. Maar het fort heeft meer te duchten van leegstand, vocht en vandalisme dan van bewoning die in strijd is met een bestemmingsplan, dus er moet eigenlijk permanent iemand aanwezig zijn. Het fort is ook niet echt comfortabel, heeft nauwelijks sanitaire voorzieningen, altijd last van vocht en voldoet niet aan de eisen die de meeste mensen zouden stellen aan hun woning. Ik vergelijk het een beetje met camperen: je bent zeker niet van alle gemakken voorzien.

Ik hoop ook dat men hierna niet overhaast tot allerlei werkzaamheden over zal gaan, maar men eerst zal inventariseren wat authentiek is en wat het meest kwetsbaar is. Zoals al eerder door mij gezegd: vooral de wandschilderingen zijn uniek en zeer kwetsbaar. Als daar niet goed mee wordt omgesprongen, kunnen ze onherstelbaar worden beschadigd. Mijns inziens moet daar in elk geval zo snel mogelijk een expert naar kijken, maar waarschijnlijk zijn daar simpelweg geen fondsen voor...

Ik heb veel tijd doorgebracht op het fort, met dank aan de krakers die altijd erg gastvrij zijn geweest en ik hoop dat het fort ook in de toekomst weer wordt opengesteld voor het publiek, zodat ik binnenkort zelf kan zien hoe het fort er nu aan toe is. Het fort is een uniek object en het zou zonde zijn als het fort nu beschadigd is of wordt. Hopelijk is hier goed over na gedacht. Tot nu toe ben ik er echter nog niet in geslaagd om toestemming te krijgen het fort nader te bekijken. De tijd zal het leren hoe het fort dit alles heeft doorstaan...

Bijgewerkt op donderdag 9 november, oorspronkelijk bericht was van dinsdag 7 november. Onderste twee foto's toegevoegd met dank aan de krakers. Copyright van deze foto's is mij niet helemaal duidelijk, mocht iemand anders copyright hebben, dan hoor ik dit graag.